Kun je uitleggen wat “homeostase” is?

Samenvatting van dit artikel: homeostase is de regulatie en het handhaven van een evenwicht, om ervoor te zorgen dat het interne milieu (bloed en weefselvloeistoffen) in het lichaam stabiel blijft. Zodra er een bepaalde waarde afwijkt, komt het lichaam in actie.

 

Vergelijk het met een wipwap

Het draait in elk lichaam allemaal om het in stand houden van een balans. Vergelijk het met een wipwap. Zodra er een vogeltje op een kant van de wipwap gaat zitten, is deze uit balans. Het is altijd de bedoeling dat er weer een (nieuwe) balans wordt gevonden. Zo is ook het lichaam constant bezig met het reguleren van de balans. Hoe het werkt met deze balans, leggen we je in dit artikel uit.

Heb je wel eens een laboratoriumonderzoek laten doen? Als uitslag krijg je een (vaak lange) lijst met, soms, lastige namen van stofjes die zijn onderzocht. Daar staat vaak ook referentiewaarden achter. Dit geeft aan tussen welke waarden (onder- en bovengrens), wij het niveau van zo’n stofje acceptabel vinden. Op die manier kun je een beetje de balans van het lichaam zien. Het reguleren en handhaven van een evenwicht, voor een stabiel intern milieu.

De officiële definitie van homeostase is dan ook als volgt:

De gecoördineerde fysiologische processen welke de meeste van de “steady states” in een organisme handhaven zijn zo complex en zo eigenaardig voor levende wezens – bevattend, het brein en zenuwstelsel, het hart, longen, nieren en spieren, allemaal coöperatief werkend – dat ik suggereer een speciale aanwijzing te gebruiken voor deze statussen namelijk: homeostase. Het woord suggereert niet iets dat gesetteld en immobiel is, een stagnatie. Het betekent een conditie – een conditie die kan variëren maar die relatief constant is. (vertaald uit: Cannon, 1932)

Het gaat allemaal om een constant intern milieu

Het mooie en tegelijkertijd lastige aan ‘homeostase’ is dat het niet iets vast staat. Het gaat dus om een relatief constante conditie. Een voorbeeld is hier op z’n plaats en daarvoor wil ik de bloedglucose als dankbaar onderwerp gebruiken.

Herken je een van de volgende situaties bij iemand anders (… of misschien bij jezelf?)

• Ziektebeeld diabetes type 2 (‘chronische verstoring van de bloedsuikerspiegel’)
• Het niet kunnen overslaan van een maaltijd
• Trillerig, duizelig worden alvorens een maaltijd
• Juist ‘instorten’, vermoeid worden omdat er gegeten dient te worden

In elk van deze situaties is er vaak onderliggend een verstoring van insuline, waarna de bloedglucose verstoord raakt. (Let wel: er kunnen ook andere zaken aan de hand zijn. Raadpleeg altijd een arts / behandelaar, indien je je hier zorgen over maakt!) Even simpel gezegd, staat in dat geval de wipwap scheef. Het lichaam zal dus in actie moeten komen om het interne milieu te handhaven en te reguleren.

De samenstelling van het interne milieu wordt door de volgende drie processen constant gehouden:

1. Opslag
2. Uitscheiding
3. Opname

Hieronder zullen we deze drie nader toelichten.

Opslag

Wanneer het interne milieu teveel van bepaalde stoffen bevat, zal het organisme deze opslaan (eventueel in een gewijzigde vorm). Het gaat voornamelijk om:

• Glucose wat wordt omgezet in glycogeen en vervolgens opgeslagen in de lever en in spieren
• Vet wat wordt opgeslagen in het onderhuidse bindweefsel en in het gele beenmerg
• Vitaminen welke worden opgeslagen in de hepatocyten van de lever (= levercellen) en als laatste zouten

Uitscheiden

Het organisme zal overtollige en/of schadelijke stoffen uit het interne milieu halen en uit het lichaam verwijderen. Hierbij moet je denken aan bijvoorbeeld koolzuurgas (CO2) wat het lichaam uitscheidt via de longen. Denk ook aan het uitscheiden van water en afvalstoffen, welke de nieren hebben gefilterd, via de urine. Tot slot gebruikt het lichaam de galzure zouten (ook wel cholaten genoemd) om via de ontlasting overtollige / schadelijke stoffen uit te scheiden.

Let op dat ontlasting zelf officieel hier niet onder valt omdat dit nooit door het lichaam opgenomen is geweest en enkel door het darmkanaal passeren welke dan weer officieel buiten het lichaam valt.

Opname

Het organisme kan een tekort aan bepaalde stoffen voorkomen, door de noodzakelijke stoffen of hun voorlopers (grondstoffen) op te nemen. Dit gebeurt onder andere door de longen, die zuurstof opnemen of het verteringsstelsel wat voedingsstoffen opneemt uit de voeding. Ook de stoffen die opgeslagen zijn (zie hierboven bij ‘opslag’), kunnen worden opgenomen. Hiervoor wordt glycogeen, bijvoorbeeld, weer omgezet in glucose en afgegeven aan het bloed.

Isolatie van temperatuur

Een organisme dient zichzelf te beschermen tegen het verliezen van de lichaamstemperatuur. Dit kan onder andere door het aansturen van de zweetklieren die minder vocht moeten produceren of bijvoorbeeld door het vernauwen van de bloedvaten (vasoconstrictie) waardoor er minder doorbloeding is van de buitenste laag van het lichaam.

De temperatuur van de buitenzijde van het lichaam is meestal wat lager dan de interne 37°C. Dat komt door een hogere warmteproductie in het lichaam zelf. Van de lichaamswarmte is ongeveer 70% van de warmte afkomstig van hart, longen, nieren, hersenen, darmkanaal en lever.

Wat kan ik doen met 500 kcal?

Het verhogen van de lichaamstemperatuur met 1 graad (!), kost het lichaam grof gezegd 500 kcal. Dit hangt van een tal aan factoren af, zoals het lichaamsgewicht, de mate van inspanning en beweging, de leeftijd de BMR (basal metabolic rate, ofwel het gebruik van kcal wanneer je in rust bent) etc. etc.

Om te kunnen relativeren, voor die 500 kcal had je het volgende kunnen doen:

• twee uur met verhuisdozen kunnen sjouwen
• 10 uur computerwerk kunnen doen
• ruim een uur een brand kunnen blussen
• ‘gewoon’ ca 1 uur kunnen hard-lopen (ja, hárd lopen)

Het handhaven van de lichaamstemperatuur is dus zeer belangrijk. Wanneer de lichaamstemperatuur verhoogd dient te worden, bijvoorbeeld bij koorts, kost het je dus nogal wat energie. Met andere woorden: de homeostase gaat scheef, wat weer hersteld dient te worden.

Hoe zit het in jouw situatie? En daarom:

Vraag jezelf eens af…

• Hoe staat het ervoor met mijn homeostase; zijn er bij mij zaken uit balans?
• Ervaar je regelmatig signalen die aangeven dat jouw lichaam moeite heeft met het handhaven van jouw lichaamstemperatuur?
• Zorg jij ervoor dat jouw lichaam alle belangrijke stoffen krijgt aangereikt via jouw voeding?
• Is jouw lichaam in staat om al die essentiële voedingsstoffen ook uit je voeding te halen en op te nemen?

Wetenschappelijke onderbouwing

Er zijn tal van verschillende visies, meningen en wetenschappelijke artikelen. Omdat wij onderbouwing ontzettend belangrijk vinden, hebben wij een referentielijst gemaakt. Deze lijst kun je hier raadplegen.

 

• 56. (Strijk, J. et al. 2015)
• 57. (Sharon Elayne Fair 2010)