Vitaliteit wat is dat eigenlijk?
Dat is eigenlijk een hele goede vraag en waarschijnlijk hebben veel mensen er een verschillend antwoord op.
Oke nu niet schrikken!
Ik ga je in deze eerste paragraaf al bekogelen met een technische definitie: Vitaliteit is een robuuste homeostase.
Excuses dat ik dit er zo droog en direct in knal. Het is, denk ik even nodig, zodat we nu samen in wat meer spreektaal kunnen kijken naar wat we daar nu eigenlijk mee bedoelen.
We kijken in dit artikel naar wat we nu precies bedoelen met vitaliteit. Je hoort de term vast wel eens. Waar denk jij aan bij de term ‘vitaliteit’? Meestal denken we aan stereotype zaken zoals:
- mensen die lachend door de branding rennen met hun kinderen
- mensen die vol energie genieten van de mooie dingen die het leven te bieden heeft
- opa en oma die lachend met hun kleinkinderen dollen
We zijn het er vast allemaal over eens dat zulke mensen vitaal zijn of vitaliteit uitstralen, maar wat is het nu precies?
Wat is gezondheid?
Laten we eerst eens kijken naar gezondheid. Ben je het met mij eens dat je eerst gezond moet zijn, voordat je vitaal kunt zijn? Kan iemand met een ziekte tegelijk ook vitaal zijn? Wat is dan gezond, vraag jij je misschien af? Is iemand eigenlijk gezond of niet gezond? Is dat altijd een zwart-wit status (net als zwanger-zijn; je bent wel of niet zwanger, niet een ‘beetje’ zwanger). Is gezondheid ook op die manier te bekijken? Als je hierover met mensen in gesprek gaat, kom je waarschijnlijk tot de conclusie dat gezond zijn of gezondheid niet echt een zwart-wit status is. Gezondheid is veel meer een schaal. Stel: We tekenen een pijl met aan de linkerkant heel ongezond en aan de rechterkant heel erg gezond. Of nog beter… hieronder zie je zo’n pijl. Maken we het meteen visueel.
Vroegtijdig overlijden en optimale gezondheid
Hoe noemen we dan heel ongezond? Voor nu zetten we hier de term: ‘vroegtijdig overlijden’. Dat is het resultaat van een ongezond leven. Als het heel erg slecht met je gaat, dan gaan er jaren van jouw totale leven af en zul je dus door iets vroegtijdig komen te overlijden. Nu de positieve kant. Hoe noemen we ‘heel erg gezond’? Zo gezond als maar mogelijk is. Wij gebruiken de term ‘optimale gezondheid‘. We kunnen natuurlijk een discussie voeren of dit wel kan. Waarschijnlijk kan het altijd wel ietsje beter dan het is, laten we van een maximaal haalbare gezondheid uitgaan. De conclusie kun je dus trekken; gezondheid is niet zwart-wit, maar een schaal. Voor het overzicht zetten we een score van 0-10 in de pijl. Hoe vind jij dat jouw gezondheid is? Op welk gebied zou jij, voor je gevoel, een stip zetten? Laten we samen kijken of we dat wat meer kunnen uitwerken. We verdelen de pijl in de breedte in 6 gebieden Drie stappen vanuit het midden naar ‘vroegtijdig overlijden’:- Signalen
- Symptomen
- Ziektebeelden
- Bewust worden
- Vaardig worden
- Groei naar optimale gezondheid
Signalen → Ziektebeelden
Signalen
Vanaf het midden gaan we een stapje naar links. Dit noemen we signalen. Dit zijn kleine tekenen dat je lichaam uitdagingen ondervindt om alle systemen goed te laten functioneren. Het even ‘uit balans’ raken van deze systemen of functies, merken wij op als signalen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het hebben van hoofdpijn. Spierpijn is ook een mooi voorbeeld. Het is ook een signaal, wanneer je opmerkt dat je je minder fijn voelt, als je langer dan 2 uur niets gegeten hebt.Symptomen
Symptomen zijn een stapje intenser dan signalen. Ze ontstaan wanneer het lichaam een bepaalde onder- of bovengrens niet kan handhaven. Symptomen worden gebruikt om een ziekte te diagnosticeren. Meestal ontstaan symptomen pas, nadat er al enige tijd signalen zijn geweest. Voorbeelden van symptomen zijn: nuchtere bloedsuiker tussen 6-7 mmol/l, verhoogde CRP-waarde (‘ontstekingsstofje’), onder- of overgewicht, hypo- of hyperthermie (verhoogde of verlaagde lichaamstemperatuur), allergische reactie etc. Het lastige met symptomen is, dat het door iedereen anders wordt ervaren en beschreven. Zo kun je bijvoorbeeld kortademig zijn (en dit ook fysiek meten door de longinhoud na te gaan), alleen het punt waarop iemand het als klacht ervaart, is voor iedereen anders.Ziektebeelden
Een ziektebeeld is een omschreven ziekte. Een aantal voorbeelden hiervan zijn: diabetes (onder te verdelen in type 1 of type 2), obesitas, fibromyalgie, Parkinson, reuma etc. Er bestaan ook ‘syndromen’. Een syndroom is een verzameling van vaak bij elkaar voorkomende klachten, die niet als officieel ziektebeeld wordt beschreven. Bijvoorbeeld: fibromyalgie was ‘vroeger’ een syndroom en wordt nu veelal erkend als een ziektebeeld.Bewust Worden → Optimale Gezondheid
Bewust worden
Vanaf het midden van de pijl heeft iemand eigenlijk geen klachten en moeten we dus naar een andere manier kijken om de gezondheid / vitaliteit te beschrijven. Vanaf heet midden naar optimale gezondheid bekeken, begint het bij ‘bewust worden’. In deze fase wordt je je bewust van allerlei aspecten die jouw gezondheid beïnvloeden. Dit wil nog niet zeggen dat je er praktisch iets mee kunt, ze kunt sturen of veranderen. In deze fase draait het puur om het ‘opmerken’ van iets. We beschrijven nu eerst even de volgende twee stappen, en geven daarna een praktisch voorbeeld waardoor je deze drie stappen misschien beter zal begrijpen.Vaardig worden
In deze fase ga je aan de slag met de aspecten van jouw gezondheid. Je gaat deze in de praktijk toepassen en optimaliseren. Vaardig wordt je door iets in de praktijk te doen, waardoor je er handig in wordt. Het gaat hier om actief bezig zijn dus!Groei naar optimaal
Wanneer je een vaardigheid steeds vaker toepast, wordt je er steeds behendiger in. Je gezondheid zal zich, als gevolg daarvan, steeds verder verbeteren. In deze fase breng je steeds meer vaardigheden in praktijk en kom je steeds dichter in de buurt van optimale gezondheid. Een kanttekening hierbij: misschien bereik je echt optimale gezondheid nooit – omdat het altijd wel wat beter kan. Het oude cliché is hierbij van toepassing: bij gezondheid en vitaliteit gaat het om de reis en niet om de eindbestemming.“Het gaat om de reis en niet om de eindbestemming.”
Voorbeeld: de reis naar gezondheid
Dan nu een voorbeeld voor deze laatste drie, zodat je er een beeld van kan vormen. Stel dat iemand jou erop attendeert dat je niet flexibel bent. Nooit over nagedacht! Wanneer deze persoon jou uitlegt dat het flexibel zijn van jouw lichaam een belangrijk onderdeel is van jouw lichaam, zal je waarschijnlijk willen weten hoe het met jouw flexibiliteit is gesteld. Je probeert stiekem even of je (net als vroeger) met gestrekte benen je tenen aan kunt raken. Ai! Een pijnlijke bewustwording… Zo goed is het niet (meer?) gesteld met jouw flexibiliteit. Je besluit vervolgens dat je hier wat aan wilt doen. Voortaan ben je wekelijks bij de pilatesles te vinden. De pilatesdocent zal je dan diverse oefeningen aanleren, waardoor je met het uitvoeren van deze oefeningen steeds flexibeler wordt. Het leren toepassen en goed uitvoeren van deze oefeningen, noemen we vaardig worden. Vervolgens kom je in de ‘groei-fase’. Deze oefening zal je waarschijnlijk gedurende jouw leven regelmatig uitvoeren (misschien als onderdeel van jouw ochtendroutine). Gaandeweg merk je dat jouw flexibiliteit steeds beter wordt.Versimpelde indeling
Nu is het praktisch om voor jezelf een grovere indeling te maken in drie gebieden: op een schaal van 0-10.
- Van 0 tot 5 noemen we het ‘herstellen van de homeostase‘.
- Van 6 t/m 7 is dan ‘lekker in je vel zitten’ en
- van 8 t/m 10 noemen we ‘high performance’.
In het volgende hoofdstuk kijken we naar het verschil tussen een onvoldoende of voldoende op deze schaal.
Fundering voor jouw gezondheid
Wanneer we jouw gezondheid vergelijken met het bouwen van een mooie woning, dan zul je het met mij eens zijn dat het een gedegen fundering nodig heeft – anders zal het op termijn niet standhouden. Voor jouw gezondheid geldt eigenlijk precies hetzelfde. Indien je op de schaal in de ‘onvoldoende’ zit, is jouw fundering nog niet op orde. Pas wanneer je voldoendes scoort, kun je echt genieten van wat we gezondheid noemen.
Vitaliteit komt daar nog achter aan. We beschrijven dit in het volgende hoofdstuk. Ik kan je nu alvast verklappen, dat ook vitaliteit voornamelijk wordt ervaren in de positieve getallen van de schaal. Laten we even bekijken wat het verschil tussen de onvoldoende en de voldoende is op de schaal.
Bij de linkerhelft van de schaal, ofwel ‘onvoldoendes’ met de score van 0-5, is het belangrijk om de aandacht te leggen bij het herstellen van de homeostase. De homeostase is eigenlijk de ‘balans’ van jouw lichaam.
De voldoendes op de pijl, beschrijven we als het opbouwen van robuustheid. Laten we deze twee stuk voor stuk even in meer detail bekijken.
Bouw jouw fundament
Voordat je aan vitaliteit kunt werken, moet er eerst homeostase (balans) zijn. Wanneer je naar onze praktijk voor een consult komt (of je nu met klachten / ziektebeelden of voor de optimalisatie van jouw gezondheid komt) starten we met het navragen van de status van jouw homeostase. Indien nodig, werk je eerst aan het herstel van de homeostase. Het herstellen hiervan, betekent dat je zorgt dat het lichaam niet meer functioneert in een ‘overlevingsmodus’.
De overlevingsmodus is eigenlijk heel simpel: jouw brein interpreteert de binnengekomen signalen als (potentieel) levensgevaar, waarop je reageert. Dit gebeurt regelmatig, gedurende de dag. Het lichaam reageert, vervolgens dient er ‘rust’ te zijn waarna de homeostase terugkeert.
“(..) jouw brein interpreteert de binnengekomen signalen als (potentieel) levensgevaar, waarop je reageert. Dit gebeurt regelmatig gedurende de dag. Het lichaam reageert, vervolgens dient er ‘rust’ te zijn, waarna de homeostase terugkeert.”
Stressreactie
Elke keer dat jouw lichaam met een stressreactie reageert, schakelt het in milliseconden over naar een overlevingsmodus. Je lichaam bereidt zich voor op het moeten vechten of vluchten (of bevriezen; maar dit laten we buiten beschouwing). Deze reactie is de enige manier waarop jouw lichaam reageert bij een gevaar. Laten we duidelijk zijn: dit is een heel gezonde reactie! Zonder deze reactie zul je zeker niet oud worden. Het grote probleem is echter dat ons lichaam gemaakt is om met acute, kortdurende vormen van gevaar om te gaan. Langdurig gevaar is voor ons lichaam problematisch.Herstellen van de balans
De sleutel bij het herstellen van de homeostase is dan ook om ervoor te zorgen dat het lichaam begrijpt (en ervan overtuigd is!) dat er géén gevaar is. Dit klinkt misschien eenvoudig, maar het is in de praktijk vaak complex en veel omvattend. Mensen die al heel lang (chronisch) te maken hebben met klachten en / of ziektebeelden, helpen wij in onze praktijk vaak met de kPNI-methode. Door gebruik van de zes stappen in de kPNI, helpen we het lichaam (en brein!) om de overlevingsmodus ‘uit’ te zetten, zodat de de homeostase volledig hersteld.
Zodra de homeostase is hersteld, kun je werken aan het opbouwen en vergroten van robuustheid. De robuustheid vertalen we als de veerkracht om uitdagingen (van de homeostase) te weerstaan. Alles wat jou uit balans kan brengen, moet eerst jouw veerkracht (ofwel: robuustheid) overkomen, voordat je écht uit balans raakt.
“Zodra de homeostase is hersteld, kun je werken aan het opbouwen en vergroten van robuustheid.”
De balans: lichaamstemperatuur
Neem als voorbeeld jouw lichaamstemperatuur. Wanneer het in jouw omgeving iets kouder wordt, zul je niet meteen merken dat jouw kerntemperatuur afneemt. Je lichaam zorgt op diverse manieren dat jouw metabolisme (verbranding) omhoog gaat, waardoor er meer warmte wordt geproduceerd. Pas wanneer jouw omgeving dusdanig koud wordt, dat jouw lichaam dit niet kan compenseren, zal je kerntemperatuur dalen. Het risico op ondertemperatuur neemt toe. Het vermogen van jouw lichaam om je warm te stoken, is onderdeel van jouw robuustheid. Hoe beter jouw lichaam om kan gaan met uitdagingen, hoe groter jouw robuustheid is.Perfect horizontaal
Vergelijk die homeostase, ofwel balans eens met een wipwap. Je ziet ‘m in bijna iedere speeltuin wel staan. Een ouderwetse wip bestaat uit een scharnier met daarop een lange paal. Aan beide kanten van zo’n paal gaat een kindje zitten. Door verschillende gewichten zal de balans doorslaan naar één kant. Stel je homeostase nu voor als zo’n wip. Wanneer jouw homeostase goed in balans is, zal de wip perfect horizontaal zijn.
Op het moment dat er een uitdaging komt (bijvoorbeeld een vogeltje wat een één kant op de wip gaat zitten) zal de balans worden verstoord. Nu zie je in de laatste jaren in speeltuinen ook wel een wipwap staan, met aan elke kant een grote metalen veer eronder. Deze veer zorgt ervoor dat er veel meer kracht nodig is om de balans te verstoren en dat de balans ook veel sneller in evenwicht zal komen. Deze balans kun je voorstellen als jouw veerkracht ofwel: robuustheid. Hoe sterker de veer, hoe moeilijker het is om de balans te verstoren. De robuustheid fungeert eigenlijk als een soort buffer om uitdagingen uit jouw omgeving te weerstaan.
De vertaling…
Zoals we in het begin zeiden, is vitaliteit een robuuste homeostase (snap je ‘m?). Praktisch gezien is het op onze beschreven schaal een beweging naar rechts. Elke beweging richting de rechterkant top de schaal is dus het vergroten van jouw vitaliteit.
Het Nederlandse TNO heeft in 2015 een artikel geschreven, gebaseerd op grondig onderzoek naar vitaliteit. Hun definitie van vitaliteit is:
‘‘Vitaliteit omvat de kerndimensies energie, motivatie en veerkracht, waarbij energie wordt gekenmerkt door zich energiek voelen, motivatie door doelen te stellen in het leven en moeite te doen om deze te behalen, en veerkracht door het vermogen om met de dagelijkse problemen en uitdagingen van het leven om te gaan’’.
Drie onderdelen
In deze definitie vind je drie belangrijke onderdelen:- Veerkracht
- Energie
- Motivatie
Energie
Voor het handhaven van de homeostase, is energie nodig. Ook in het vergroten van de robuustheid is energie essentieel. Je hebt ongetwijfeld zelf wel ervaren dat, wanneer je moe bent, je veel minder flexibel bent in de omgang met stress.Motivatie
Het hebben van een goede motivatie is ook essentieel om robuust te kunnen worden. Motivatie vertaalt zich in ‘het in staat zijn om jouw leven rijk en waardevol te maken’. Van alle gebieden van jouw gezondheid, beschouwen wij het nastreven van een rijk en waardevol leven als belangrijkste waarde, die wij eigenlijk bij iedereen tijdens een consult wel ‘aanstippen’.Veerkracht
Veerkracht hebben we hierboven al beschreven en vind je vooral terug in ‘robuustheid’. We noemen het ook wel de flexibiliteit om om te gaan met de uitdagingen in je leven.Vraag jezelf eens af…
- Hoe staat het ervoor met jouw gezondheid; welk cijfer op deze schaal van gezondheid geeft jou jezelf?
- Hoe staat het ervoor met het fundament van jouw gezondheid? Dien je eerst in balans / homeostase te komen, of kun je al werken aan robuustheid?
- Staat bij jou de ‘overlevingsmodus’ aan?
- Heb je voldoende veerkracht, energie en motivatie om te kunnen doen wat jij wilt in het leven?
Mark Keijzers
Therapeut kPNI
Mark is goed in het in begrijpelijke taal uitleggen van complexe processen en systemen. Zo krijg je inzicht in waarom je lichaam doet wat het doet.
Heb jij naar aanleiding van dit artikel vragen?
Ik kan je vast op weg helpen om deze kennis in te zetten ter verbetering van jouw gezondheid.
0 reacties